Crkva Gračanica kod Valjeva
Nešto o njenoj prošlosti i budućnosti
dr Aleksandar Loma
|
|
Otkuda, međutim, takvo ime reci?
Da nađemo odgovor na ovo pitanje, pomažu nam opet paralele, pre svega ona koju smo već koristili, sa kosovskom Gračanicom. Tamošnja rečica Gračanica zove se još i Gračanka, a prvi put se beleži u osnivačkoj povelji manastira, ispisanoj na zidu crkve, kao Gradačanska reka. U osnovi joj je Gradčani, naziv stanovnika nekog gradca, tj. tvrđave. U ovom slučaju taj „gradac” najpre je mogao biti Lipljan, antička Ulpijana. Slično tome, u Azbukovici ima rečica Gračanica, po kojoj se prozvalo i selo kraj njenog ušća u Drinu, a ona sama zacelo je ponela ime po „gradcu”, tvrđavi Sokolu, pod kojim izvire (up. Lj. Pavlović, Sokolska nahija, SE3b DžLVI, Naselja 26, Beograd 1930, str. 474). Koji je pak „gradac” kumovao valjevskoj Gračanici? Noviji popis arheoloških nalazišta u Valjevskom kraju (Ž. Jež i A. Starović u kalendaru „Valjevac” za 1994) daje, na str. 378-379, podatke o čak četiri srednjovekovna lokaliteta u Tubraviću, od toga tri groblja, od kojih je jedno na mestu Kneževača-Trčipolje, drugo, „Madžarsko” - u Gračanici, a treće - nekropola oko same crkve; uz to beleže se ostaci starog sela na mestu Parać (Parač?), i sve se datira u DžV-DžVI vek, što je, videćemo, najverovatnije doba nastanka današnje crkve. Ni tu, ni u Ježevom izveštaju o arheološkim istraživanjima u ovom selu pod vođstvom dr Đorđa Jankovića, objavljenom u Glasniku društva konzervatora Srbije br. 18, nema pomena o nekom starom utvrđenju. Takav podatak nalazimo samo u jednom dokumentu iz 1870, ali iz pera nepouzdanog zapisivača. Reč je o izveštaju Miloša S. Milojevića sa obilaska arheoloških starina u zapadnoj Srbiji, upućenom Srpskom učenom društvu, koji se čuva u Arhivu SANU, a objavljen je u kalendaru „Kolubara” za 1999. gde, na str. 189, čitamo:
U srezu podgorskom - Groblje staro-srpsko u Granici (sic!) zaseoku Tubravića (sic!) i razv. „Gradca i Svevita” gradića.
